Telif hakkı nedir? “©” bu işaret ne anlama geliyor? Niçin umursamalıyız? Kimler, kimler bu sorular yüzünden uykusundan olmadı ki? (!) Haydi biraz temellere inelim.
tl;dr?
Birkaç Jonathan Franzen ya da John Grisham romanı okuyun. Ve insanların eserlerini izinsiz kullanmayın.
Kökler
Fikri ve sanatsal yaratıcılık, insanlığın tarih boyunca sahip olduğu en büyük meziyetlerden olagelmiştir. Öyle ki; olan biteni diğerlerinden biraz daha farklı gören gözlerin, türümüzün gelişimine sundukları eşsiz katkıları anlatmaya bu yazının sınırları yetmezdi. Diğer taraftan zamanın akışı içerisinde yasalar da bu duruma kayıtsız kalmadı ve kreatif eser sahipleri için belirli haklar tanımlandı. Eser sahibine çalışmaları üzerinde sınırlı bir tekel hakkı sağlanmasındaki maksat; yaratıcı üretimin teşvik edilmesi ve özendirilmesiydi. Bu sayede sürdürülebilir bir yeniden üretim için gerekli maliyetlerin karşılanması ve yapılan işlerden kâr elde edilmesi gibi ihtiyaçlar da giderilmiş oluyordu.
Uzun lafın kısası; telif hakları, toplumun üstün menfaatleri adına yaratıcı düşünceyi korumak ve desteklemek için ortaya çıkmıştır. Fakat çok da kendinizi kaptırmayın. Çünkü aklınıza gelen her şey telif yasaları altında korunmuyor olabilir.
Neler Telif Koruması Altındadır?
Telif haklarından faydalanabilmek için öncelikle o şeyin “teliflenebilir” olması gerekir. Bu garip kelime basitçe; bir yaratıcı çalışmanın Türk telif yasaları altında korunabilmesi için, fikri bir ürün olmanın yanında üç farklı koşulu daha yerine getirmesi gerektiğini ifade eder:
Dışavurum: Telif hukuku kural olarak fikirleri değil, fikirlerin dışavurumunu korur. Örneğin, Kaliforniya'da bulunan bir otel hakkında içinde gizli sosyopolitik temalar da barındıran bir şarkı fikri teliflenebilir bir şey değildir. Ancak The Eagles’ın “Hotel California” adlı şarkısı bu fikrin dışavurumudur ve kesinlikle telif yasaları altında korunur.
Hususiyet (Orijinallik): Fikri ürünün “teliflenebilir” olarak değerlendirilebilmesi için eser sahibinin hususiyetini taşıması, onun ferdi özelliğini yansıtması gerekir. Bu hususiyet ya da diğer bir deyişle orijinallik eşiği çok yükseklerde değildir. Burada kullanılan “orijinallik” kavramı; fikri ürünün daha önce hiç var olmamış olması anlamına gelmez. Bahsi geçen ürünün, eser sahibinden bir parça taşıyarak ortaya çıkmış olduğunu ifade eder. Örneğin, belirli bir noktadan İstanbul Boğazı’nın fotoğrafladığınızı, sizden on saniye sonra da başka birinin tam olarak sizin bulunduğunuz yerden aynı fotoğrafı çektiğini varsayalım. Böyle bir durumda her ikiniz de fotoğraflarınız üzerinde telif haklarına sahip olurken diğerini bu fotoğrafı kullanmaktan, paylaşmaktan ya da satmaktan men edemezsiniz.
Sınırlı Sayıdalık: Bir fikri ürünün eser sayılabilmesi için Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu’nda öngörülen eser sınıflarından birine dâhil olması gerekir.
Genel geçer bilgiler ve kısa ifadeler telif yasaları altında korunmaz. Ancak bu tür slogan nev’inden benzersiz kısa ifadeleri, telifin fikri mülkiyet hakları içerisindeki kuzeni olan “ticari marka” ile muhafaza etmeniz mümkündür.
Eğer yaratıcı ürününüz yukarıdaki koşulları sağlıyorsa tebrik ederiz! Eseriniz, otomatik olarak telif koruması altına girmiş demektir. Peki bütün bu tantananın nedeni ne? Telif meselesi neden önemli? Okumaya devam edin sayın kreatifler...
Telif Yasalarının Sağladığı Haklar
Telif hakkı sahibi, ister tek tek isterse de bütün halinde bir dizi haktan yararlanır. Bu haklar korumak istediğiniz eserin türüne göre (fotoğraflar, müzikler, filmler, kitaplar vb.) çeşitlilik gösterebilse de, en azından mali haklar özetle aşağıdaki gibidir:
Çoğaltma Hakkı – Eseri kopyalamak veya yeniden üretmek
İşleme Hakkı – Eserin yeni versiyon ve uyarlamalarını yapmak
Yayma Hakkı – Eseri kiralamak, ödünç vermek, satışa çıkarmak veya diğer yollarla dağıtmak
Temsil Hakkı – Eseri (yazılı, müzikal, dramatik, film vb.) halka açık yerlerde okumak, çalmak, oynamak ve göstermek
Yayın Hakkı – Eseri işaret, ses ve/veya görüntü nakline yarayan araçlarla yayınlanmak
Eser sahibi olarak yukarıdaki hakları elde ettiğinizde, onları doğrudan kullanmayı seçebileceğiniz gibi bir bedel karşılığında ya da bedelsiz olarak lisanslayabilirsiniz de. Bu tamamen size kalmıştır.
+ + +
Telif korumasını bir spektrum olarak düşünün. Kural olarak, eseri meydana getirdiğiniz andan itibaren telif haklarına sahip olursunuz. Yani izinsiz kullanım halinde, noter kanalı ile ihtarnameler göndererek dava kartını öne sürebilirsiniz. Ancak iş o noktaya geldiğinde elinizin çok daha güçlü olmasını istiyorsanız mevcut haklarınızı Telif Hakları Genel Müdürlüğü nezdinde isteğe bağlı olarak tescil ettirmeyi düşünebilirsiniz. Bu tescil hiçbir şekilde yeni bir hakkın doğduğu anlamını taşımayacak ve ispat aracı mahiyetinde olacaktır. Bununla birlikte müzik veya sinema eseri içeren yerli ve ithal yapımlar ile bilgisayar oyunları ispat kolaylığı açısından zorunlu tescile tabi olduklarından bu ürünleriniz için zaten başvuruda bulunmuş olmanız gerekir. Ancak bu başvurunun amacı da takip kolaylığı ile ilgili olup hakkın varlığı ile ilgili bir anlam taşımaz.
+ + +
Dijital dönemde, telif hakları bilinci daha önce hiç olmadığı kadar önemli hale geldi. Artık sanatçıların, kreatiflerin ve tasarımcıların başarılı bir iş üretmeleri doğrudan telif korumasına bağlı. Öyle ki, internet ve sosyal medya üzerinden yükselen kreatif yoğunluğun etkisiyle yalnızca çalışmalarınız değil, farkında olmadan başkalarına ait hakları ihlal etme ihtimaliniz yüzünden siz de risk altında olabilirsiniz. Telifle ilgili aklınıza takılan sorular için iletişim formunu kullanmaktan çekinmeyin.
25/05/19
İlgili Kaynaklar:
Sorumluluk: Bu sayfa altında sağlanan içerik tamamıyla bilgilendirme amaçlı olup hiçbir şekilde reklam, tanıtım vb. adlar altında değerlendirilemez, hukuki tavsiye olarak yorumlanamaz ve izinsiz olarak kullanılamaz. Bu makaleyi okumanız bizimle avukat - müvekkil ilişkisi kurduğunuz anlamına gelmeyecektir. Eğer daha detaylı bilgi edinmek isterseniz, Cihangir Hukuk yardımcı olmaktan memnuniyet duyar. Bize buradan ulaşabilirsiniz.